ΕΙΔΗΣΕΙΣ

ΝΗΣΙ ΑΓΙΩΝ ΘΕΟΔΩΡΩΝ

Επισκέψιμο για το κοινό το εκτροφείο αιγάγρων;

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΓΕΩΡΓΑΚΑΚΗ

Δεσπόζει στα βόρεια παράλια των Χανίων, σε απόσταση 850 μέτρων από την ακτή της Αγίας Μαρίνας. Με αξιοσήμαντη ιστορία την περίοδο της Ενετοκρατίας, γεγονός που επιβάλλει την ανάδειξη των εκτεταμένων “λειψάνων” των δύο φρουρίων που βρίσκονται εκεί, με σχετικές πρωτοβουλίες να έχουν ήδη αναληφθεί από την αρμόδια Αρχαιολογική Υπηρεσία. Εκτροφείο, από το 1963, για τη διατήρηση του κρητικού αιγάγρου, άρα απρόσιτο για το κοινό, που έχει τη δυνατότητα να το επισκέπτεται μόνο στις 8 Ιουνίου κάθε χρόνο, ημέρα της εορτής των Αγίων Θεοδώρων.

Αυτό, ωστόσο, ενδέχεται να αλλάξει το επόμενο διάστημα καθώς η Διεύθυνση Δασών Χανίων, έχοντας ήδη το “πράσινο φως” του Υπουργείου Περιβάλλοντος, εξετάζει σοβαρά το ενδεχόμενο, σε συνεργασία με τον Δήμο Χανίων, να καταστεί επισκέψιμο, υπό πολύ συγκεκριμένους όρους και προϋποθέσεις, το νησί Θοδωρού ή Τουρλουλού, ή Turlu Adasi (από τους Τούρκους), που κατά την αρχαιότητα ονομαζόταν Ακοίτιον. 

Το θέμα της επισκεψιμότητας τίθεται σε διαχειριστικό σχέδιο, που εκπόνησαν για το νησί οι δασολόγοι της Διεύθυνσης Δασών Χανίων Γιάννης Ρεκατσίνας, Μανώλης Παπαδάκης και Παρασκευή Νούσια, σε στενή συνεργασία με τους υπαλλήλους της Κυνηγετικής Ομοσπονδίας Κρήτης και Δωδεκανήσου, Τάσο Σακκούλη, δασολόγο - ορνιθολόγο και Ελένη Διαμαντή, δασολόγο. Σχέδιο που έχει ήδη κατατεθεί προς έγκριση στη Διεύθυνση Συντονισμού και Επιθεώρησης Δασών της Αποκεντρωμένης Διοίκησης Κρήτης.

Η πρωτοβουλία αυτή είναι σημαντική και αναμένεται να προκαλέσει -θετικές- εξελίξεις καθώς μέχρι σήμερα δεν είχε συνταχθεί κανένα διαχειριστικό σχέδιο και οι όποιες διαχειριστικές δράσεις ήταν αποσπασματικές, στηριζόμενες σε προτάσεις και έγγραφα μελετητών του κρητικού αιγάγρου.

Όπως επισημαίνει στις “Διαδρομές” ο κ. Ρεκατσίνας, «το διαχειριστικό σχέδιο συντάχθηκε με σκοπό τη διατήρηση και τη βελτίωση του εκτροφείου του κρητικού αιγάγρου και τη μείωση των προβλημάτων που έχουν δημιουργηθεί από τη λειτουργία του, τόσο για τον κρητικό αίγαγρο όσο και στο περιβάλλον του. Παράλληλα, προτείνονται μια σειρά επεμβάσεων και έργων που θα συμβάλουν θετικά στην προστασία και διατήρηση της άγριας πτηνοπανίδας. Επίσης εξετάζεται η επισκεψιμότητα του νησιού με τους κανόνες και τις αρχές που διέπουν τις προστατευόμενες περιοχές, με στόχο την ανάδειξη της περιοχής και την ευαισθητοποίηση του κοινού σε περιβαλλοντικά θέματα, ειδικότερα δε αυτά που αφορούν τον κρητικό αίγαγρο», σημειώνει με έμφαση ο κ. Ρεκατσίνας, τονίζοντας ότι στο διαχειριστικό σχέδιο επισημαίνεται ότι «θα πρέπει να εκπονηθεί ένα σχέδιο επισκεψιμότητας, που θα λαμβάνει υπόψη όλες τις δυνατότητες και περιορισμούς που αφορούν σ’ αυτό.

Μεταξύ άλλων, αναφέρεται ότι «οι επισκέπτες θα φτάνουν και θα αποχωρούν από το νησί με καραβάκι που θα προσεγγίζει στην προβλήτα που θα κατασκευαστεί στον όρμο που υπάρχει στη νότια πλευρά του» καθώς και ότι «θα κατασκευαστεί δίκτυο μονοπατιών συνολικού μήκους 3.700 μέτρων. Ουσιαστικά, θα διανοιχτούν τα παλιά μονοπάτια, ίχνη των οποίων σώζονται. Τα μονοπάτια αυτά θα διέρχονται από διάφορους τύπους οικοτόπων καθώς επίσης και από το ασβεστοκάμινο και τον ένα κάστρο, στην υψηλότερη κορυφή. Έτσι, θα παρέχεται η δυνατότητα γνωριμίας με το νησί και τα χαρακτηριστικά του στοιχεία».

Ο κ. Ρεκατσίνας υπογραμμίζει, ακόμη, ότι «η επισκεψιμότητα στο νησί πρέπει να συνδυαστεί με την ανάδειξη και προβολή των φρουρίων. Για να καταστούν επισκέψιμα απαιτείται να πραγματοποιηθούν εργασίες στερέωσης και διαμόρφωσης από την αρμόδια αρχαιολογική υπηρεσία. Επί πλέον πρέπει να σταματήσει η παραπέρα υποβάθμισή τους με την αποτροπή της προσέγγισης των αιγάγρων σ’ αυτά περιφράζοντάς τα».

ΤΟ ΝΗΣΙ

Το νησί των Αγίων Θεοδώρων βρίσκεται περίπου 8 χιλιόμετρα δυτικά - βορειοδυτικά της πόλης των Χανίων. Το σχήμα του νησιού είναι τριγωνικό με διαστάσεις 1.550 μέτρα στο μήκος και 750 μέτρα πλάτος, ενώ το μέγιστο υψόμετρο είναι 156 μέτρα. Η συνολική έκταση είναι περίπου 68 εκτάρια. Το 1963 οι Άγιοι Θεόδωροι ανακηρύχτηκαν εκτροφείο για τη διατήρηση του αγριμιού και έκτοτε η Διεύθυνση Δασών Χανίων ανέλαβε τη διαχείρισή του.

Το νησί δεν είχε καλλιεργηθεί ποτέ, αλλά χρησιμοποιούνταν ως χειμερινός βοσκότοπος από τους κατοίκους των γειτονικών χωριών στην απέναντι ακτή. Επιπλέον, στο παρελθόν πραγματοποιούταν παραγωγή ασβέστου, βάσει της παρουσίας αρκετών ασβεστοκάμινων.

Σήμερα, η μόνη ανθρώπινη παρουσία περιορίζεται στους δύο φύλακες της Δασικής Υπηρεσίας και στους εποχιακούς εργάτες που εκτελούν διάφορα έργα, όπως φυτεύσεις, τάισμα των αγριμιών το καλοκαίρι κ.λπ. Επιπλέον, υπάρχει, περίπου στο κέντρο του νησιού, η εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων, όπου κάθε καλοκαίρι στις 8 Ιουνίου πραγματοποιείται λειτουργία και η Δασική Υπηρεσία επιτρέπει την επίσκεψη σε κατοίκους των γειτονικών κοινοτήτων, αλλά και σε άλλους προσκυνητές.

Τρεχούμενα ρυάκια και φρέσκο νερό δεν υπάρχουν. Εδώ και οκτώ, περίπου, χρόνια έχει τοποθετηθεί υποθαλάσσια μία σωλήνα που μεταφέρει στο νησί πόσιμο νερό από την πρώην Κοινότητα της Αγίας Μαρίνας. Το νερό χρησιμοποιείται στο πότισμα των φυτεμένων δενδρυλλίων και για τις ανάγκες των αγριμιών. Για το τελευταίο έχουν κατασκευαστεί ειδικές μεταλλικές ποτίστρες, οι οποίες έχουν τοποθετηθεί σε δύο θέσεις μεταξύ του φυλακίου και της εκκλησίας. Σημαντικές ποσότητες νερού αποθηκεύονται σε δεξαμενές που έχουν κατασκευαστεί κοντά στην εκκλησία, ενώ υπάρχουν δεξαμενές στα κάστρα, οι οποίες θα μπορούσαν να επιδιορθωθούν και να χρησιμοποιηθούν για την καλύτερη κατανομή των θέσεων υδροληψίας.

ΤΟ ΑΓΡΙΜΙ

Στο νησί δεσπόζει η μορφή του κρητικού αιγάγρου. «Ο πληθυσμός των αγριμιών στο νησί δημιουργήθηκε προφανώς από ένα σχετικά μικρό αριθμό εισαγμένων αιγάγρων. Το 1928 έγινε με επιτυχία η εισαγωγή ενός ζευγαριού αιγάγρων στο νησί των Αγίων Θεοδώρων. Ακόμη ένα ζευγάρι αιγάγρων μεταφέρθηκε στο νησί το 1937 και άλλο ένα το 1945. Και τα τρία αυτά ζευγάρια των αιγάγρων ήταν καθαρόαιμα και προέρχονταν από τον ενδημικό πληθυσμό των αγριμιών που είναι στα  Λευκά Όρη. Από τα ζευγάρια αυτά προήλθε ένας πληθυσμός γύρω στα 100 άτομα. Το αγρίμι πέρασε από αρκετές στενωπούς, οι οποίες είχαν σαν αποτέλεσμα τη μείωση της γενετικής του ποικιλομορφίας καθώς και λίγα μόνο άτομα δημιούργησαν ομομικτικά τους νέους πληθυσμούς. Η απώλεια αυτή είναι μεγαλύτερη σε ζώα όπως το αγρίμι επειδή λόγω ιεραρχίας ένα σημαντικό ποσοστό των αρσενικών δεν ζευγαρώνουν (είναι αναπαραγωγικώς ανενεργά)», σημειώνει ο κ. Ρεκατσίνας.

Παράλληλα, παραδέχεται ότι «η ακριβής πληθυσμιακή εξέλιξη του αγριμιού στο νησί δεν είναι γνωστή. Αυτό οφείλεται στην έλλειψη συστηματικής καταγραφής και έρευνας. Τα πληθυσμιακά δεδομένα που κατά καιρούς παρουσιάζονται αποτελούν μεμονωμένες προσπάθειες ερευνητών και έχουν βασιστεί σε διαφορετικές μεθοδολογίες. Έτσι, δεν είναι δυνατή η σύγκρισή τους, παρ’ όλα αυτά όμως, με κάποιες παραδοχές μπορούν να μας δείξουν την τάση του πληθυσμού. Επιπλέον, υπάρχει σημαντική έλλειψη δημογραφικών στοιχείων. Το φθινόπωρο του 2002 πραγματοποιήθηκε καταμέτρηση με συνδυασμό μεθόδων (καταμέτρηση από θέσεις θέας και τομές) και ο πληθυσμός εκτιμήθηκε στα 75 άτομα. Εκ πρώτης, διαπιστώθηκε το μεγάλο ποσοστό αρσενικών ατόμων. Το φθινόπωρο του 2005 έγινε εκτίμηση του πληθυσμού και δεν διαπιστώθηκε μείωση ή αύξηση του αριθμού. Σημειώνεται ότι αγρίμια έχουν κατά καιρούς απομακρυνθεί από το εκτροφείο, κυρίως για μεταφορά τους σε άλλα εκτροφεία ή σε ζωολογικούς κήπους».

Ο κ. Ρεκατσίνας επισημαίνει ακόμη ότι «το εκτροφείο των Αγίων Θεοδώρων έχει παίξει και θα παίξει ακόμα μεγαλύτερο ρόλο στην προστασία του αγριμιού, καθώς πέραν του πληθυσμού της Σαμαριάς, είναι σήμερα ο αμέσως επόμενος γενετικά καθαρός πληθυσμός του είδους. Σήμερα το εκτροφείο παρουσιάζει προβλήματα που αφορούν κυρίως στην υποβάθμιση του βιοτόπου του αγριμιού καθώς και στη δημογραφική σύνθεση του πληθυσμού του, καθώς υπάρχουν πολλά αρσενικά. Επιπλέον, οι σημερινές αντιλήψεις για την προστασία και διαχείριση ενός είδους έχουν αλλάξει. Το ευρύτερο κοινό ενδιαφέρεται και ενημερώνεται για αυτά τα ζητήματα, σε πολύ μεγαλύτερο βαθμό σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν, ενώ παράλληλα έχει την ανάγκη να έρχεται σε επαφή με τη φύση και ειδικά με προστατευόμενα είδη. Αυτή η αλλαγή στη νοοτροπία και συμπεριφορά του κοινού αποτελεί μια ευκαιρία για τη Δασική Υπηρεσία να προβάλλει το έργο της, αλλά και να αυξήσει τα έσοδά της, χρήματα τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν στη διαχείριση του εκτροφείου».

ΛΟΙΠΗ ΠΑΝΙΔΑ

Αξιοσημείωτο είναι, επίσης, ότι το νησί των Αγίων Θεοδώρων αποτελεί χώρο φωλιάσματος μερικών σημαντικών ειδών της ορνιθοπανίδας, όπως ο Πετρίτης και ο παγκοσμίως απειλούμενος Μαυροπετρίτης (2004, 12 άτομα). Επιπλέον, αποτελεί τον χώρο στάθμευσης πολλών μεταναστευτικών ειδών, καθώς επίσης και χώρο τροφοληψίας για κάποια απ’ αυτά. Η υποβάθμιση ή και εξαφάνιση των υγροτόπων της γειτονικής ακτής αναγκάζει πολλά παρυδάτια πουλιά να σταθμεύσουν και να βρουν καταφύγιο στο νησί, όπου η όχληση είναι αμελητέα, αλλά παράλληλα δεν μπορεί να τους προσφέρει τροφή. Ο Σπιζαετός φώλιαζε στο νησί πριν από περίπου 3 δεκαετίες, αλλά όχι πλέον σήμερα. Το μόνο είδος ερπετού που έχει καταγραφεί στο νησί είναι η σαύρα Podarcis erhardii. ενώ δεν έχει παρατηρηθεί κανένα είδος αμφιβίου. Τα γνωστά είδη θηλαστικών στο νησί είναι το αγρίμι, ο λαγός και ο αρουραίος (Rattus norvegicus). Στο παρελθόν είχαν καταγραφεί η Μεσογειακή Φώκια (Monachus monachus), ο ποντικός (Mus domesticus) και το κουνέλι, είδη που δεν παρατηρούνται σήμερα.

ΘΟΔΩΡΟΥ Ή ΤΟΥΡΛΟΥΛΟΥ

Στην ιστορία του νησιού αναφέρθηκε ο αρχαιολόγος Μιχάλης Ανδριανάκης. Το νησί των Αγίων Θεοδώρων, ή Θοδωρού (από το ναό των Αγίων Θεοδώρων), ή Τουρλουλού, ή Turlu Adasi (από τους Τούρκους), ονομαζόταν στην αρχαιότητα Ακοίτιον.

Το 1574 οι Βενετοί, στα πλαίσια της ενίσχυσης της οχύρωσης της πόλης των Χανιών και της παρεμπόδισης της προσέγγισης Τουρκικών πλοίων, έκτισαν πάνω στο νησί δύο φρούρια. Από αυτά το μεγαλύτερο κτίστηκε στην ψηλή κορυφή του νησιού για να ελέγχει το θαλάσσιο δρόμο και το άλλο, ουσιαστικά ένας προμαχώνας, στη νοτιοδυτική γωνία του νησιού, για να παρεμποδίζουν την προσέγγιση πλοίων στη στεριά. Τα φρούρια είχαν μια μικρή φρουρά και ήταν καλά οπλισμένα.

Κατά την πολιορκία των Χανίων από τους Τούρκους, ο στόλος προχώρησε στις 13 Ιουλίου 1645 από τη Μονή Γωνιάς, όπου αποβιβάστηκε, προς την πόλη, παράλληλα με το στρατό, που ακολούθησε την ίδια διαδρομή από τη στεριά. Οι Τούρκοι κατάφεραν να αποβιβαστούν στο νησί και να πολιορκήσουν στενά τα δυο φρούρια. Στο πάνω φρούριο ο διοικητής του, Biaggio Julian, αφού αντιστάθηκε σθεναρά, άνοιξε την πόρτα και προσποιήθηκε ότι παραδόθηκε. Οι Τούρκοι μπήκαν μέσα και αυτός ανατίναξε το μπαρούτι, σπέρνοντας τον θάνατο σε εχθρούς και φίλους.

«Στους επόμενους αιώνες το νησί δεν ξαναχρησιμοποιήθηκε ως οχυρό. Το τελευταίο διάστημα συζητούμε πως θα γίνει επισκέψιμο και πως θα αναδειχτούν τα εκτεταμένα “λείψανα” των φρουρίων, αφού προηγηθεί καθαρισμός και ανασκαφική έρευνα. Για το θέμα αυτό είμαστε σε διάλογο με τον Δήμο Χανίων και τους φορείς της Βενετίας, ώστε παράλληλα να τιμάται η μνήμη των ηρωικών υπερασπιστών του, που αποτελεί την πρώτη πράξη του μακροχρόνιου Κρητικού Πολέμου», σημείωσε ο κ. Ανδριανάκης.